Çift Başlı Kartal Anlamı, Çift Başlı Kartal Hangi Devletin Sembolüdür?

Bu motif her zaman Selçuklu çift başlı kartal motifi olarak bilinmiştir. Çünkü Selçuklu döneminde çift başlı kartal hem devlet simgesi olarak kullanılmış hem de mimaride ve el sanatlarında işlenen önemli motiflerden biriydi. Ama araştırmacıların elde ettikleri bilgilere göre Selçuklulardan çok daha önce çift başlı kartal motifi farklı kültürlerde kullanılmıştır. Son zamanlarda ise bu motif çok merak edilmektedir.

Biz de bu yazımızda sizler için çift başlı kartal anlamı ve diğer merak edilen soruları araştırdık.

Çift Başlı Kartal motifini ilk hangi devlet kullanmıştır? Çift Başlı Kartal hangi devletin sembolüdür?

Çift başlı kartal ikonografik bir sembol olarak farklı tarihlerde Orta Asya, Anadolu, Mezopotamya, Mısır, Kafkasya, Balkanlar, Uzak Doğu, Avrupa, Afrika ve Amerika kültürlerinde kullanılmıştır.

Türk tarihçilerinin araştırmalarına göre Türk mitolojisinde, eski Türk inançlarında, edebiyatında genel olarak İslamdan önce ve sonra da Türk kültüründe en eski zamanlardan beri kartal ve çift başlı kartal motifleri önem taşımış, ilk dönemlerde özellikle kurgan kültüründe çift başlı kartal motiflerine rastlanmıştır.

İlk olarak Hititlerde mühürler ve kaya kabartmaları üzerinde görülen çift başlı kartal motifine daha sonra Gazneliler dönemine ait Gazne saray süslemelerinde rastlanıyor. Hititlerin kaya kabartmaları ise Yazılıkaya ve Alacahöyük’te bulunmuştur.

Büyük Selçuklularda sanatın Gazneli sanatından etkilendiği ve Orta Asya’ya ait önemli tasvirlerden olan çift başlı kartal motifini de burdan aldığı söylenmektedir. Başka grup tarihçiler ise çift başlı kartal sembolünün 10. Yüzyılda Bizans İmparatorluğu’nda, ondan sonra Anadolu ve Orta Asya devletleri tarafından kullanıldığı söyleniyor. Dolayısıyla onlar Selçuklu çift başlı kartal motifinin de Bizans’tan alındığını söylüyorlar. Ama bu motifi Selçukluların Gaznelilerden aldığını savunanlar ise Selçukluların zaten çift başlı kartal sembolünü Bizans’la temasa geçmeden çok önce kullandığı kanaatindedirler.

Tarihçilerin kanaatine göre çift başlı kartal Selçuklularda devlet sembolü olarak kullanılmıştır. Daha sonra Selçuklu çift başlı kartal motifi Selçukluların mimarisinde ve el sanatlarında (özellikle kumaşlar üzerinde, halı ve kilimlerde) yer almıştır.

Selçuklu çift başlı kartal motifinin bayrakta sembol olarak kullanılması ise tartışmalı bir konudur. Bazıları Selçuklu bayrağında çift başlı kartal motifinin olduğunu söylese de bazı tarihçiler bunun aksini iddia etmektedirler.   

Çift başlı kartal anlamı farklı dinlerde ve farklı kültürlerde yeni anlamlar kazansa da hepsinde temel bir anlam vardır: iktidar ve güç.

İktidar sembollerinden biri olan çift başlı kartal İslam öncesinde de kullanılsa da İslam sonrasında dini geleneklere bağlı olarak yeni anlamlar kazanmıştır. Ama İslam öncesinde çift başlı kartal sembolü Şamanizmde önemli güçlü sembollerden biri olmuştur. Şaman inancına göre yerle gök arasında duran demir kapı vardır. Bu kapının koruyucusu çift başlı kartal Gök Tanrıyı temsil etmektedir. İslamdan sonra ise çift başlı kartal anlamı kudret ve güçle beraber şansı da ifade etmiştir.

Hititlerde rastlanan kartal sembolü bazen tek başlı olsa da çoğunlukla çift başlıdır. Hititlerde çift başlı kartal kraliyet amblemi olarak kullanılmış, hükümdarın simgesi olmuştur. Çift başlı kartal anlamı gücün fazlalaştırılması demektir. İki farklı yöne bakan çift başlı kartal daha uyanıktır ve tehlikeyi hemen görür.

Bazı araştırmacılar çift başlı kartalın zıt güçleri ve değerlerin eşit dengesini ifade ettiğini, birçok tarihçi ise bütün medeniyetlerde diğer kuşlardan daha güçlü ve hızlı olduğu için çift başlı kartal anlamı itibarile hükümdarı ifade ettiğini hükümdarın simgesi olduğunu söyler.

Hatta Ömer Hayyam da Nevruzname eserinde kartalla ilgili şöyle der: “Kartalın büyüklüğü, asalet ve temizliği, hal ve hareketleri padişahlara benzer”. Kartal, en eski zamanlardan beri gücün ve kudretin, asaletin simgesi, hakimiyetin alameti olmuştur. Türk topluluklarında ise çift başlı kartal dengeyi, gece ve gündüz, yer ve gök, yaz ve kış, doğu ve batı gibi zıtlıkları ifade eder.

Selçuklu çift başlı kartal ise diğerlerinden farklılık teşkil etmektedir. Şöyle ki diğer motiflerden farklı olarak Selçuklularda rastlanan çift başlı kartala kulak eklenmiştir. Bu ise gece görme duyusundan yoksun olduğu için yırtıcı kuşlardan olan puhu kuşunun duyma yeteneğinin kartala eklenmesi gibi açıklanmıştır. 

Ayrıca mimaride kullanılan çift başlı kartal anlamı da kullanım yerine göre değişmektedir. Örneğin kalelerin üzerindeki çift başlı kartal şehrin koruyucu olurken sarayda asaletin sembolüydü.